Agresja a fazy rozwoju dziecka

Pierwsze przejawy zachowań agresywnych u  dziecka

Wiemy, na pewno iż już trzymiesięczne niemowlę posiada zdolność odczytywania gniewu z mimiki otaczających je dorosłych. W wieku 3 i pół roku dziecko po raz pierwszy może przejawiać krótkotrwały gniew w odpowiedzi na frustrację. Jeśli gniew nie jest rozładowany, kumuluje się, za sprawą czego pojawiają się wybuchy gniewu o wzrastającym czasie trwania oraz mniej podatne, na bodźce odciągające uwagę dziecka (* nie zaleca się odwracania uwagi, jako właściwej strategii radzenia sobie z emocjami dziecka). Przejawy agresji ujawniające się w zachowaniu w odpowiedzi na konflikt mogą pojawiać się już w wieku 2 i 3 lat. Ponieważ rodzice karcą dziecko za przejawianie jawnej agresji, toteż dwulatek może przejawiać nie tylko agresję fizyczną, ale także symboliczną, manifestującą się poprzez takie zachowania jak: marudzenie, zrzędliwość, obrażanie się, tzw. „humory”. Powszechnym przejawem agresji symbolicznej wobec rodziców jest nietrzymanie moczu i kału przez dzieci w okresie przedszkolnym (*o ile nie wynika to z somatycznego stanu chorobowego), natomiast w okresie szkolnym zaburzenia jedzenia i/lub spadek efektów edukacyjnych.

Okres szkolny a zachowania agresywne

Okres wczesnoszkolny to czas narastania międzypłciowych różnic pod względem przejawiania agresywności. Chłopcy przejawiają większą agresywność, jednak jak podaje B. Krahé (2006, za: Różańska – Kowal, 2009) dziewczęta częściej przejawiają agresję werbalną (wulgaryzmy, przezywanie) oraz agresję relacyjną (ignorowanie, wykluczanie z grupy oraz obmawianie). W  środkowej fazie dzieciństwa obserwuje się mniejsze nasilenie zachowań agresywnych u dzieci, za wyjątkiem agresji wobec rodzeństwa, która obserwowana jest niezmiennie. 

Agresja u nastolatków

W fazie dojrzewania i wczesnej dorosłości podnosi się szkodliwość zachowań agresywnych. Niektórzy autorzy dostrzegają związek agresji nastolatków z oddziaływaniem hormonów, inni rozpatrują ją w kontekście czynników środowiskowych oraz uwarunkowań genetycznych. Dostrzega się, że agresja spada wraz z wiekiem, niemniej jednak u niemałej części agresywnych dzieci, agresywność utrzymuje się w okresie nastoletnim.

Skrócona analiza przyczyn agresji u adolescentów

B. Krahé (2006, za: Różańska – Kowal, 2009) wyodrębnia agresję krótkoterminową oraz agresję długoterminową. Z agresją długoterminową mamy do czynienia wówczas, gdy poziom zachowań agresywnych stopniowo wzrasta, począwszy od dzieciństwa do adolescencji. Agresja krótkoterminowa odnosi się tych osób, które przejawiają od razu nasiloną agresję w wieku nastoletnim. Wzrost agresji u adolescentów bywa różnie uzasadniany. Możemy spotkać wytłumaczenia zwracające uwagę, że późny początek przejawiania agresji może być wynikiem wcześniejszego tłumienia, (*np. pod wpływem wspomnianego wcześniej braku akceptacji agresji przez rodziców), dlatego ujawnia się dopiero wówczas, gdy podmiot dorasta, wzrasta jego niezależność. Inne obserwacje pokazują, że adolescenci wiążą się z grupami przestępczymi i subkulturami, w których agresja jest normą grupową, ze względu na inne problemy, jak np. obniżona samoocena czy odtrącenie społeczne.

Źródło: Różańska – Kowal, J., Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich, Oficyna Wydawnicza „IMPULS”, Kraków, 2009
zdjęcie:  z platformy pixabay.com