5 strategii kłamstw toksycznego partnera – recenzja

Książka Toksyczny partner to publikacja szczególnie pomocna osobom z doświadczeniem toksycznej relacji. Nie każda osoba będąca w związku opartym na braku szczerości, zdaje sobie sprawę z kłamstw lub nadużyć stosowanych przez partnera – stąd książka może okazać się interesująca dla znacznie szerszego grona odbiorców, niż mogłoby się zdawać. Odnajdziemy tu bogate spektrum taktyk kłamstwa i manipulacji, spośród których wybrałam dla Państwa kilka w mojej ocenie interesujących. Susan Forward i Donna Frazier napisały ten poradnik na podstawie doświadczeń zebranych w pracy z okłamywanymi kobietami. Stąd dominują tu przykłady realnych historii mogących pomóc w lepszym zrozumieniu istoty niekorzystnego wpływu wywieranego przez nieszczerego kierowanego niejasnymi intencjami partnera oraz odnieść zawarte tu informacje do własnego życia. Ponieważ autorki dzielą się wspomnieniami z pomocy udzielanej kobietom, toteż toksyczny partner ma tutaj płeć męską, a poradnik skierowany jest do kobiet. Jednakże warto podkreślić, iż toksyczność rozumiana jako budowanie interakcji opartych na oszustwie, wykorzystaniu i manipulacji nie ma płci. Niezależnie od statystyk, nieuczciwym partnerem może okazać tak mężczyzna, jak i kobieta, toteż lektura może stanowić pomocne źródło infrmacji także dla niektórych panów, jeśli tylko przymkną oko na semantyczne zwroty łączące kłamstwo z płcią i utożsamią zawarte tu informacji z własnymi doznaniami w bliskich relacjach. Co więcej opisane tu techniki kłamstwa i manipulacji mogą odnosić się także dla innych, bardziej lub mniej znaczących osób w naszym życiu. Toksyczny wpływ może wprawdzie wywierać przyjaciel, przyjaciółka, członek dalszej rodziny, kolega, koleżanka z pracy – a to oznacza, że zawarte tu informacje mogą pomóc lepiej zrozumieć własne położenia w kontakcie z różnymi przedstawicielami szerszego otoczenia społecznego. Sprawia to, że treść książki może okazać się uniwersalna. 

Kiedy jesteśmy pod wpływem kłamstw i ukrytych zagrywek osoby, której ufamy, możemy mieć trudność z dostrzeżeniem tego, co dzieje się w związku. Będąc bohaterem wydarzeń, trudno  jednocześnie pozostawać obiektywnym ich obserwatorem. Fakt ten bywa wykorzystywany przez manipulujących partnerów, stosujących techniki prowadzące do zmiany naszego sposobu postrzegania relacji i dziejących się w niej sytuacji. Wielu doświadczonych kłamców, świadomie lub nawykowo, operuje najrozmaitszymi technikami wpływania na nasz sposób myślenia o nich, o sobie, o związku, o sytuacjach zewnętrznych i innych ludziach. Są to działania oparte na pewnej indoktrynacji, które stosowane chroniczne, mogą stopniowo wywierać na nas coraz bardziej szkodliwy wpływ.

Nie każdy, kto stosuje nieuczciwe zabiegi robi to z premedytacją. Przyczyny braku szczerości mogą być różnorodne. Niekiedy pewne zachowania są rezultatem wcześniejszych doświadczeń, nie zawsze powtarzanych z zamiarem szkodzenia innym (dorosłe kłamiące dzieci z rodzin dysfunkcjonalnych). Jednak zdarza się i tak, że podobne metody są skuteczną strategią makiawelicznego działania, nastawionego na indywidualne zyski, zdobywane kosztem osób traktowanych instrumentalnie. Niezależnie jaki jest powód nieuczciwych zachowań, warto umieć rozpoznawać techniki kłamstwa, aby lepiej bronić się przed ich destrukcyjnym wpływem. Spośród niezwykle obszernego zakresu metod manipulacji opisanych w omawianej publikacji, poniżej przedstawiam 5 przykładowych technik manipulacji stosowanych przez toksycznego partnera:

Strategia 1: Zaprzeczanie

„Kiedy mężczyzna jest przekonany, że mu bezgranicznie wierzysz, albo kiedy jest butny i zadufany w sobie, przyparty do muru i zmuszony dać szybko jakąś odpowiedź, będzie po prostu uparcie zaprzeczał. Nie wdając się w skomplikowane wyjaśnienia na każdy zarzut odpowie stanowczym „nie” (…). Jeśli nie dajesz się łatwo oszukać i drążysz dalej, a on widzi, że nie zdołał cię udobruchać, przejdzie do innych technik wywodzących się z początkowego zaprzeczania”.

Strategia 2: Atak

Nie od dziś wiadomo, że atak może być skuteczną strategią obronną. „Wielu kłamców ze świętym oburzeniem reaguje na konfrontację. Złoszczą się i odwracają uwagę od tematu, ruszając do ofensywy. Ta technika ma kilka zalet: partner nie musi się kryć, tłumaczyć, szukać wymówek ani brnąć dalej w kłamstwa. Zamiast tego (…): zaprzecza i zastrasza oskarżyciela, żeby się wycofał”.

Strategia 3: Stawianie się w roli ofiary

Jest to strategia nazwana przez autorki mianem techniki skrzywdzone maleństwo. Polega na obróceniu argumentów i dowodów wskazujących na nieuczciwe zachowania jako ataku na siebie. Sprawca wchodzi w rolę osoby pokrzywdzonej, niesprawiedliwie podejrzewanej o złe intencje. Znamienne jest tu odwoływanie się do poczucia krzywdy w odpowiedzi na nieatakujące pytania lub niezbite dowody nieuczciwości. Przykładowe stwierdzenia osoby stosującej tę strategię:

„Tak mnie boli, że mnie podejrzewasz”. 

„Myślałem, że ufamy sobie nawzajem”. 

„Jak mogłaś pomyśleć, że zrobiłbym coś takiego”.

Mamy tu do czynienia z sytuacją, którą można określić jako: dowody sobie, a słowa partnera sobie. Treść wypowiedzi implikuje dodatkowo poczucie winy u osoby, która w rzeczywistości nie robi nic niewłaściwego: chce tylko szczerze porozmawiać o zaistniałej sytuacji, ustalić fakty. W efekcie zastosowania tej techniki może czuć się winna podejrzewania partnera o złe intencje.

Strategia 4: Znalezienie kozła ofiarnego

„Kiedy przedstawiasz partnerowi dowody kłamstwa, które masz od kogoś innego, może bez zająknięcia odparować, że jeśli ktoś tu kłamie to z pewnością nie on. Według niego ta druga osoba może coś zyskać oczerniając go.”

„To ta twoja koleżanka próbuje nas poróżnić i mówi, że widziała mnie z inną. Nigdy mnie nie lubiła i bezczelnie kłamie".

"Jak możesz wierzyć mojemu bratu a nie mnie?"

"Twoja siostra jest nieszczęśliwa i gada głupoty, bo zazdrości nam naszej miłości".

Szczególnym przykładem tej techniki może być zarzucania kłamstwa dziecku. 

„Kiedy twój partner mówi jedno, a dziecko co innego, czujesz się rozdarta między najważniejszymi osobami w twoim życiu”.

Gdy słowa dziecka nie pokrywają się z wersją dorosłego, łatwiej jest uznać, że dziecko zmyśla lub niewłaściwie zinterpretowało sytuację. Biorąc pod uwagę, jak łatwo można wmówić niewłaściwy odbiór zdarzeń osobie dorosłej, nie może dziwić, że jeszcze łatwiej uczynić to wobec dziecka. Może się więc zdarzyć, iż pod wpływem zaprzeczania dorosłego, dziecko uwierzy, a nawet przyzna, że błędnie spostrzegło sytuację.

Strategia 5: Wymyślanie fikcyjnych historii

Autorki rozróżniły tu dwie kategorie w zależności od poziomu zaawansowania. Małe kłamstwa mogą wydawać się wiarygodne, dlatego że przeplatają się z prawdą. Zestawienie wymyślonych historii z faktami jest skuteczną strategią zmylenia odbiorcy. 

„Czasem trzymają się prawdopodobnych wersji, nakładając jedno wyjaśnienie na drugie za każdym razem, kiedy partnerka wygrzebie jakiś nowy aspekt kłamstwa. Ta strategia nie polega na wyznawaniu prawdy, ale na utrzymaniu machiny kłamstwa w ruchu (…)”. 

Zaawansowana strategia polega na tworzeniu historii nieprawdopodobnych.

„Niektórzy mężczyźni wymyślają opowieści tak niewiarygodne, że zaczynamy sobie wmawiać, iż muszą być prawdziwe, choć ledwo wierzymy własnym uszom. Mimo wszystko prawda często bywa dziwniejsza od zmyślenia, a człowiek którego kochasz z pewnością nie wmawiałby ci takich niestworzonych rzeczy, gdyby nie były choć po części prawdziwe.
       Owszem wmawiałby ”.

Wiele osób znajdujących się pod wpływem nieuczciwych rozgrywek, może nie zdawać sobie w pełni sprawy z ulegania toksycznym oddziaływaniom. W wielu wypadkach taktyki stosowane przez nieszczerą stronę interakcji polegają na dyskretnym lokowaniu winy po stronie partnera i sugerowaniu odpowiedzialności za niekorzystne sytuacje. Stąd ofiary takich relacji nierzadko doświadczają nieuzasadnionego poczucia winy, postrzegają siebie w negatywny sposób, mogą stracić zaufanie do własnych spostrzeżeń i wyciąganych wniosków, a nawet internalizować (uwewnętrzniać) sugerowane przez partnera wątpliwości co do racjonalności własnego myślenia i zdrowia psychicznego (pomimo braku fachowej diagnozy).

Mężczyzna, który zaprzecza swoim kłamstwom w obliczu niezbitych dowodów, usiłuje cię przekonać, że: 

• Nie widziałaś tego, co widziałaś.
• Nie słyszałaś tego, co słyszałaś.
• Nie wiesz, tego o czym wiesz.
• Przesadzasz, popadasz w paranoję.
• Krzywdzisz go i rujnujesz wasz związek.
• To nie on stwarza problemy – to ty.
• Inne osoby chcą was poróżnić.

Jeśli więc w dostrzeżemy u siebie, któryś z wymienionych tu przykładów, może to być sygnał, że warto bliżej przyglądać się temu, co dzieje się w relacji. 

Na podstawie: 

Toksyczny partner, Susan Forward i Donna Frazier - premiera: 14 luty 2018, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Autorstwo recenzji:

Eliza Śliwińska, 
redaktor naczelna Psychologii Rozwoju Osobistego