Jak nie ulec manipulacji w komunikacji?

Manipulacja zbiera żniwo bazując na własnej dwupoziomowości. Obecność przekazu niejawnego pełni funkcje usypiania czujności rozmówcy. Dopóty manipulant* osiąga swoje cele kosztem odbiorcy przekazu, dopóki ten nie zda sobie sprawy z jej obecności.

Rozpoznanie manipulacji

Uświadomienie sobie zakamuflowanej treści nie jest sprawą łatwą. Dzieje się tak z jednej strony za sprawą naturalnej dynamiki interakcji (brak czasu na rozważanie każdego zdania), z drugiej u podstaw trudności w identyfikacji podwójnego przekazu znajduje się bogactwo form i zastosowań, które taki komunikat może przyjmować. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym rozpoznanie dwuznacznych treści jest nieznajomość istoty tego typu interakcji. Takie elementy komunikacji jak: wartkość i wielowątkowość dyskusji, a także rozproszenie uwagi pomiędzy słuchaniem a formowaniem własnego przekazu mogą skutecznie przyćmić obecność treści niejawnych. Z tego względu niemałą rolę odgrywa obserwacja emocji, nierzadko przejawiających się w reakcjach własnego ciała, które jako pierwsze informują nas, że w pozornie sympatycznej relacji wydarzyło się coś dla nas niesprzyjającego*.

Demaskacja

Jeśli dostrzeżemy, że zostaliśmy postawieni w sytuacji niejednoznacznej, bądź zorientujemy się że rozmówca próbuje nas podejść niejasnymi sugestiami, jedyną skuteczną drogą wyzwolenia się spod wpływu manipulacji jest asertywna demaskacja, czyli zwerbalizowanie dokonanych obserwacji. Nazwanie niejawnego komunikatu sprawia, że automatycznie traci on swą moc.

W omawianym w artykule [Manipulacja w komunikacji] przykładzie asertywna reakcja na manipulacyjny przekaz mogłaby wyglądać następująco:

- Przydałoby się, żeby ktoś przyniósł nożyczki.

- Czy sugerujesz, że to ja mam przynieść nożyczki, których ty potrzebujesz?

Odpowiedź przecząca zwalania rozmówcę z obciążenia sugestią: poczucia powinności wykonania czynności. Odpowiedź potwierdzająca jest jasną informacją czego i od kogo manipulant oczekuje. Wobec pewności co do agresywnych intencji rozmówcy, możemy zareagować asertywnie według własnej, świadomie podjętej decyzji. W przypadku gdy wystosowana ujawniona intencja nadawcy narusza prawa lub uczucia odbiorcy ma on możliwość np. zwerbalizowania swoich uczuć, określenia swojego stanowiska i wyznaczenia granic: na co się godzę, a na co wobec siebie nie pozwalam.

Literalność

Aby bronić się przed szkodliwym wpływem zamaskowanych intencji oraz w celu budowania interakcji w oparciu o zrozumiałe i pozbawione wątpliwości komunikaty, powinniśmy dążyć do unikania niedomówień, upewniania się czy dobrze interpretujemy przekaz nadawcy, dopytywania znaczenie niejasnych dla nas zwrotów. Dążąc do ujawnienia intencji możemy a) lepiej zrozumieć przekaz nadawcy b) zneutralizować siłę manipulacji (w razie jej stosowania) poprzez przeniesienie rozmowy na poziom jawny, stwarzający nam szanse świadomego ustosunkowania się do wypowiadanych treści.

Powiązane artykuły:

• Czym jest manipulacja w komunikacji [link do artykułu]
• Przykłady komunikatów manipulacyjnych [link do artykułu]

* Oczywiście i tu mogą zdarzyć się pewne wyjątki związane z poziomem umiejętności odczytywania rzeczywistego źródła doświadczanych emocji*. Nie zawsze możemy założyć, że odczucia których doświadczamy mają przyczyny zewnętrzne (czasem negatywne emocje w kontakcie mogą wynikać z czynników wewnętrznych np. osobiste lęki) mogą też wynikać z problemów ulokowanych w innych sytuacjach bądź relacjach. Rozpoznanie właściwych źródeł wymaga odrzucenia innych przyczyn, a takie czynniki jak np. niska refleksyjność czy mechanizmy obronne mogą zniekształcać indywidualne interpretacje przyczyn doświadczanych emocji. 
** termin manipulant został użyty dla ułatwienia przedstawienia zjawiska, jednak warto mieć na uwadze, że komunikacja manipulacyjna jest formą zachowania (zmiennego wobec sytuacji) nie odnosi się do opisu osoby (niezmiennej wobec sytuacji) nawet jeśli stosowanie zachowań manipulacyjnych jest często formą w interakcji danej jednostki z otoczeniem.