Specjalistyczna metoda motywacji Pantalona

Metoda motywacji Michaela Pantalona, zawarta w publikacji Motywacja. Metoda sześciu kroków. Od oporu do zaangażowania. Jak odnaleźć ukrytą motywację? Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego - to technika,  która zdaje się stanowić praktyczne rozwiązanie pomocne w przezwyciężaniu licznych trudności jednostki pojawiających w obszarze motywacji. Na pozór niezwykle prosta i łatwa w zastosowaniu, żeby nie rzec banalna i nie wymagająca szczególnego merytorycznego przygotowania, w rzeczywistości (jak wskazuje autor) stanowi efekt wieloletniej pracy psychologa - naukowca, a jej właściwe zastosowanie wymaga nie tylko opanowania technicznych wyznaczników motywowania, lecz również zrozumienia zawartych książce, prymarnych założeń.

Metoda motywacji wewnętrznej

Mocną stroną niniejszego rozwiązania jest oparcie we współcześnie dominujących i dobrze uzasadnionych założeniach z zakresu psychologii motywacji oraz innych subdyscyplin psychologii, wskazujących nadrzędność oddziaływań uwzględniających odwołanie się wewnętrznych motywów. Wobec wciąż funkcjonujących sugestii promujących oddziaływania zewnętrzne (w postaci nagród i kar), metody oparte na założeniach uwzględniających złożoność procesów poznawczych i całej gatunkowej wyjątkowości ludzkiego umysłu, okazują się nie tylko skuteczne, ale bezpieczne. Omawiana technika motywacyjna jest implementacją motywacji wewnętrznej, współgrającą z założeniami aktualnych teorii motywacyjnych.

Pokonywanie oporu psychologicznego

Opór psychologiczny to pojęcie obecne w literaturze psychologicznej pod wieloma pokrewnymi, jednakże nie zawsze tożsamymi pojęciami. Z a sprawa oporu jednostka może odrzucać oddziaływania oparte  na perswazji (rozumianej jako próbę przekonywania innych do racji przekonującego) oraz na normatywach (w tym przekazy oparte na nakazie i zakazie, popularnych „tak należy”, „tak powinno się” i „tak trzeba”). W efekcie podobne próby motywowania okazują się płonne. Co więcej: nierzadko wywołują efekt odwrotny - motywując do czynności nieaprobowanych przez motywującego lub/i niosą ze sobą liczne negatywne skutki dla jednostki poddawanej podobnym oddziaływaniom. Tymczasem technika Pantalona, zręcznie omija sprzeciw podmiotu motywowanego, albowiem pomagając jednostce w rozpoznaniu jej własnych motywów, pozbawiona jest wszelkich form nacisku. Jest też narzędziem umożliwiającym wsparcie w przezwyciężaniu oporu już wzbudzonego u strony motywowanej.

Autonomia i prawo do samostanowienia

Zgodnie z założeniami psychologii humanistycznej oraz innych, częściowo zbliżonych, jak i eklektycznych nurtów w psychologii, istotą właściwych wspierających oddziaływań, wspomagających rozwój i zmianę jest uwzględnienie podmiotowości jednostki i jej prawa wyboru. Człowiek, o ile nie został prawnie ubezwłasnowolniony, posiada prawo do samodzielnego stanowienia o sobie i kierowania się własną wolą (oczywiście w granicach prawa i norm współżycia społecznego). Oznacza to, że każda jednostka dysponuje prawem do decydowania o poddawaniu się (bądź nie poddawaniu się ) oddziaływaniom prowadzącym do zmiany psychospołecznego funkcjonowania, zaś w razie gotowości do pracy nad zmianą, woli  jednostki podlegają m.in.: zakres zmian, sposób ich realizacji a także wybór specjalisty, któremu jednostka powierzy własne zdrowie i jakość funkcjonowania.

Opracowana przez Michaela Pantalona metoda opiera się na założeniach wspierających autonomię. Autonomiczność przejawia się tu w prymarnym założeniu uzyskiwania od podmiotu motywowanego zgody na zastosowanie omawianej metody (po uprzednim wyjaśnieniu zakresu oddziaływania, którym jednostka zostanie poddana), jak również zawiera się w samym przebiegu procesu, polegającego na pomocy stronie motywowanej w znalezieniu własnych motywów korzystnej dla niej zmiany.

Skuteczność i uznanie

Autor techniki 6 kroków motywacji, w omawianej publikacji przytacza argumenty wskazujące na skuteczność opracowanej przez siebie metody, powstałej pierwotnie jako remedium dla licznej grupy pacjentów pogotowania, zgłaszających się z powodu różnorodnych skutków zażywania alkoholu. Metoda Pantalona powstała więc z myślą o wsparciu lekarzy izby przyjęć w zmotywowaniu pacjentów uzależnionych od alkoholu, do podjęcia leczenia odwykowego. Twórca omawianego rozwiązania wskazuję na 50% skuteczność w tak pojętych oddziaływaniach lekarzy korzystających z owej techniki. Sukces ten, jak wskazuje Pantalon przyczynił się do poszerzenia obszaru zastosowania. Podmiotami wobec  których autor omawianej pozycji zastosował przytaczaną tu metodę, stali się prezesi i dyrektorzy wielkich firm, kierownicy niższego szczebla, wyspecjalizowani pracownicy działów zarządzania personelem, przedstawiciele handlowi oraz kluczowi menadżerzy znanych przedsiębiorstw i ośrodków szkoleniowych. Technika (jak wskazuje autor) odnalazła zastosowanie także w takich miejscach jak: słynne ośrodki leczenia uzależnień, renomowane ośrodki medyczne, amerykańskie uniwersytety, agencje rządowe, oddziały sądownictwa, czy wydziały nadzoru kuratorskiego. Metody motywacyjnej Pantalona uczyli się pracownicy socjalni, wykwalifikowany personel medyczny, psycholodzy, psychiatrzy, terapeuci, nauczyciele, rodzice oraz specjaliści różnych dziedzin. Inne dane przedstawione przez autora publikacji to wzrost skuteczności zastosowania się do zaleceń poddania się badaniom kontrolnym przez pacjentów szpitali w St. Barnabas i Union Hospitals. Gdy omawiane rozwiązanie stało się elementem procedury opieki nad pacjentami, efektywność oddziaływań wzrosła tak znacznie, że szpital podjął decyzję o zaprzestaniu stosowania metody 6 kroków, ze względu na ponoszone z tego tytułu koszty.

Czas realizacji sesji

Omawiana technika określana przez twórcę jako Metoda Motywacji Błyskawicznej, przypuszczalnie zyskała nazwę za sprawą krótkiego czasu trwania sesji motywującej. Oddziaływanie składające się z kilku zaproponowanych przez Pantalona pytań zostało oszacowane na zaledwie 7 minut. W jaki sposób można osiągnąć rezultaty motywacyjne w tak krótkim czasie? Jak sugeruje autor: za sprawą rozwiązania, które opiera się na pomocy w odnalezieniu motywów wewnętrznych.

Możliwość automotywowania

Ogromną zaletą techniki błyskawicznego motywowania jest możliwość samodzielnego zastosowania jej przez  jednostkę dążącą do zmiany. W publikacji Pantalona odnajdujemy rozdział poświecony sposobowi zastosowania omawianej metody w celu wsparcia własnego rozwoju, zmiany nawyków lub poddanie siebie  innemu oddziaływaniu prowadzącego do podnoszenia własnej jakości życia. Dzięki takiemu opracowaniu techniki 6 kroków, rozwiązanie to może pomóc zainteresowanemu i odpowiednio podatnemu na podobne wpływy odbiorcy, w lepszym poznaniu własnych potrzeb i pragnień oraz w samodzielnym wzbudzeniu w sobie siły stymulującej rozwój osobisty.

Polemika

Błyskawiczna metoda pięciu kroków bez wątpienia stanowi rozwiązanie pomocne w pracy wielu specjalistów. Za jej sprawą rodzic, nauczyciel lub wychowawca może pomóc młodej osobie w określeniu i realizacji własnych dążeń. Pracownik służby zdrowia, osoba zatrudniona w obszarze związanych z resocjalizacją i pomocą psychologiczną może wspomóc klienta w podejmowaniu kroków ku zmianie służącej jakości życiu i uspołecznieniu. Menadżer czy inny przełożony może wzmocnić efektywność pracy członków zespołu, trener może udzielić wsparcia w rozwoju osobie szkolonej. Lista zastosowań oddziaływań motywujących jest tu niezwykle długa.

Jednakże podobnie jak każde inne oddziaływanie na sposób funkcjonowania drugiego człowieka, nie może być wykorzystywania nieroztropnie i niezgodnie z podstawowymi założeniami relacji pomagania. Po pierwsze: pomoc czyniona jednostce może być udzielana wyłącznie z inicjatywy jednostki wspomaganej (jeśli prawo i oparte na nim normy nie stanowią inaczej) i/lub po uprzednim uzyskaniu właściwej zgody od strony wspomaganej (jest to też aspekt podkreślany przez autora niniejszej techniki). Nietrudna do zastosowania metoda może budzić pokusę nieetycznych prób wywierania nieświadomego lub/i nieupoważnionego wpływu na innych. Z pewnością wielu z nas jest w stanie wyobrazić sobie konsekwencje niechcianego zastosowania na niej/nim, jakiejkolwiek metody oddziałującej na obszar psychicznego funkcjonowania, przez dowolną osobę kierującą się indywidualnymi pobudkami. Skuteczna i dostępna metoda motywacyjna może podsuwać pomysły kształtowania zachowań innych, je wedle własnych potrzeb, wartości, przekonań czy innych motywów indywidualnych. Dlatego znaczące wydaje mi się podkreślenie, iż spotkanie towarzyskie, rodzinne czy różne kontakty prywatne nie stanowią właściwych okoliczności do podejmowania się prób zmian funkcjonowania innego człowieka. A to z jednej strony z powodu występujących u strony wywierającej wpływ, deficytów w zakresie podejmowania jakichkolwiek interwencji oddziałujących na jakość życia człowieka, z drugiej zaś z uwagi na potencjalne straty wynikające ze zmiany ról i wzajemnych zależności w relacjach osobistych (osoba będąca z drugą w relacji prywatnej, która z założenia cechuje się równością i brakiem dominacji jednej strony nad drugą, za sprawą wejścia w rolę pomagającego/-ej dokonuje przekształcenia relacji na relację o zaburzonych proporcjach, w której pomagający zajmuje pozycję dominującą nad stroną poddawana oddziaływaniom – co może skutkować licznymi negatywnymi konsekwencjami dla samej relacji). Innym wspomnianym wcześniej ryzykiem jest zagrożenie wynikające z pokusy wywierania wpływu na innych w celu dostosowania otoczenia społecznego do osobistych interesów jednostki oddziałującej.

Inną kwestią na którą chciałabym zwrócić uwagę są często niedostrzegane konsekwencje podejmowania prób zapewniania pomocy innym, mogące pojawić się już w momencie pozyskiwania zgody na takie czy inne oddziaływanie. Jak wskazuje Barbara Kaja** (2010), udzielanie wsparcia jednostce jest równoznaczne z uznaniem, że osoba wspomagana tej pomocy potrzebuje - czyli, jest w danym aspekcie samodzielnie niewydolna. W związku z powyższym sama sugestia dostrzeżenia potrzeby pomocy, czy też propozycja wspierającego oddziaływania może okazać się kwestią szczególnie delikatną. Słuszność takich zabiegów może niejednokrotnie zostać poddana w wątpliwość, wobec jednostki, która sama nie zgłasza potrzeby i gotowości do uzyskania wsparcia. W szczególności dotyczy to sytuacji prywatnych, kiedy to strona mająca potrzebę pomagania czy zmieniania innych, niekoniecznie zgodnej z: 1) rzeczywistym występowaniem obiektywnych przesłanek do zapewniania wsparcia; 2) indywidualną oceną podmiotu udzielania pomocy, który może być w pełni usatysfakcjonowana z własnej jakości funkcjonowania oraz z prawem jednostki do samostanowienia: dany sposób działania może być efektem niezawisłych decyzji jednostki i nie wiązać z obiektywną szkodą dla niej samej i jej otoczenia, zaś próby nieupoważnionych ingerencji będą stanowić naruszenie osobistych granic psychologicznych. Różnice indywidualne (także w zakresie zinternalizowanych norm, postaw, przekonań, wartości) oraz popełnione przez wspomagaczy liczne błędy subiektywizmu, przy braku dostatecznej wiedzy podmiotu wspierającego w zakresie: - znajomości obiektywnych danych dotyczących normy w znaczeniu klinicznym,  - właściwych sposobów udzielania wsparcia, - świadomości praw jednostki i wielu innych etycznych aspektów, mogą prowadzić do różnych kuriozów i nadużyć. W efekcie wyłaniają się różnorodne potencjalne zagrożenia, np:

A. Koleżanka bądź kolega obserwując jakiś aspekt życia znajomego, który w jej / jego mniemaniu mógłby przebiegać inaczej, podejmuje samozwańczo próby motywowania znajomych, skłaniając ich do odnajdywania w sobie motywów prowadzących ku zmianom właściwym czy słusznym w mniemaniu owej koleżanki / owego kolegi – lecz nie pokrywających się z obiektywną oceną dobra jednostki motywowanej, czy też z subiektywnym dobrem ocenianym przez samą jednostkę.

B. Teść lub teściowa próbująca / -y ukierunkować zachowanie synowej lub męża córki; babcia chcąca wpłynąć na wnuka; siostrzenica na ciotkę itd. oddziałuje na zachowanie strony w relacji, celem uzyskania pożądanych przez siebie efektów, naruszając tym samym autonomiczne prawa strony poddawanej oddziaływaniom w dążeniu do maksymalizacji własnych zysków lub wdrażania w życiu innej osoby indywidualnego światopoglądu.

C. Sąsiad oczekujący zysków z transakcji z sąsiadką, mógłby korzystając z popularnej metody, skłaniać oponentkę do poszukiwania pozytywnych stron w rozwiązaniu de facto korzystnym dla niego, lecz nieopłacalnym dla niej.

            Ostatnią kwestią w zakresie etyki jest szczególność wszystkich aspektów psychicznego funkcjonowania i związana z tym potrzeba delikatności i adekwatnych kompetencji. Wobec rosnącej popularności pojęcia motywacja obserwuję tendencję do postrzegania i traktowania oddziaływań związanych z motywacją w sposób pozbawiony zrozumienia, iż jest to pojęcie psychologiczne, ściśle związane z psychiczną sferą funkcjonowania, w tym ze zdrowiem jednostki. Z poczynionych przeze mnie obserwacji wynika, iż termin ten bywa często nadużywany i traktowany w sposób niezobowiązujący, niekiedy rozrywkowy, czy też wymiar czysto powierzchowny - związany z aktualnymi trendami popkulturowymi, a przez to mogący poddawać się oddziaływaniom nie wymagających szczególnej kompetencji ani ostrożności. Jest to sposób postrzegania oddziaływań motywacyjnych w sposób nie wiążący tego, znaczącego dla  jakości aspektu funkcjonowania psychicznego jednostki, z innymi zintegrowanymi z nim konstrukcjami umysłowymi. Wynikać to może z niezrozumienia, iż  procesy motywacyjne są częścią całokształtu życia psychicznego człowieka, a w związku z tym podlegającą takim samym prawom jak wszystkie inne aspekty zdrowia (tak somatycznego, jak i psychicznego). Każde więc oddziaływanie na ten element konstrukcji psychicznej, wymaga szczególnej delikatności, kompetencji, rozwagi oraz zachowania zasad etyki oddziaływania, na które (w moim odczuciu) zwraca uwagę autor metody, poprzez poświęcenie odrębnego podrozdziału książki, problemowi uzyskania uprzedniej zgody od osoby motywowanej.                                                                                                                                                                      Niniejsza polemika wynika poniekąd z uznania przez autorkę recenzji, omawianej techniki sześciu kroków Pantalona za metodę specjalistyczną, mogącą wywierać realny wpływ na jakość życia człowieka oraz wartą popularyzacji wśród fachowców różnych specjalności, stwarzającą szerokie możliwości zastosowania oraz dającą się użytkować w sposób względnie łatwy i szybki. Zdaniem autorki recenzji rozwiązanie, które może jednocześnie oddziaływać na:

- pacjentów szpitali, poradni i ośrodków odwykowych,

- uczestników procesów resocjalizacyjnych,

- kadrę pracowniczą wyższego i niższego szczebla w organizacjach pracy,

- pracowników oświaty, uczniów, wychowanków, podopiecznych placówek edukacyjnych i opiekuńczych

- klientów gabinetów terapeutycznych, uczestników treningów i szkoleń

 warte jest niewątpliwie uwagi szerszego grona odbiorców oraz bliższego poznania.

* Kaja, M., B., (2010), Psychologia Wspomagania Rozwoju. Zrozumieć świat życia człowieka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot

** Pantalon, M.,( 2017), Motywacja. Metoda sześciu kroków. Od oporu do zaangażowania. Jak odnaleźć ukrytą motywację? Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot

*** Wszystkie zawarte w opracowaniu dane pochodzą wyłącznie z publikacji (**). Autorka opracowania nie realizowała samodzielnej weryfikacji zawartych tu danych, a podstawą informacji i statystyk wspomnianych w opracowaniu są wyłącznie dane przytaczane przez autora publikacji: (**).