Znaczenie rozwoju w życiu człowieka

(…) Chwilami puste, dziecinne prawie żarty, chwilami bajka i mit, to znowu rozkoszna gra słów wieloznacznych i gra na trudnym instrumencie dobrej mowy, chwilami zachwyty myślowe i słowa oderwanych objawień, to znowu apoteoza człowieka, pana nad sobą i pana nad otoczeniem. (…) uczonych nie ma, a jest atmosfera jasnej, prostej a bystrej myśli, niby blask jasnych oczu Pallady; jest rozkosz myślenia pojęciami ogólnymi, niby stąpanie po szczytach tam, gdzie obłoki blisko, a niżej gaje róż [cyt.: Platon, Uczta, Biblioteka filozofów, s. 105]

W powyższym cytacie Platon opisuje sposób w jaki towarzystwo inteligencji ateńskiej w 416 r. p. n. e. spędzało wolny czas. Angażowanie się w rozrywki intelektualne, nie jest zajęciem przypisanym jedynie starożytnym filozofom, czy wybitnym osobowościom, choć takie osoby nierzadko wybierają tego typu rozrywki. Niemal każdy może wzbogacić własne życie, spędzając czas w sposób jednocześnie: dostarczający przyjemności, rozwijający poznawczo oraz poszerzający horyzonty. Zakres możliwości zdaje się pozostawać niewyczerpany: od pasjonującej lektury w samotności; przez zabawy słowne z najmłodszymi i najstarszymi członkami rodziny; uprawianie konkurencji aktywizujących wysiłek umysłowy: w tym gier opartych na przypominaniu sobie różnorodnych wiadomości (popularne „Państwa miasta” mają wiele alternatyw), czy nielosowych rozgrywek planszowych; po wspólne czytanie (w bibliotece lub w domu); intelektualne dysputy; towarzyskie wyjścia do teatru czy muzeum. Niezależnie, czy miejscem zamieszkania jest duża aglomeracja, czy prowincjonalna osada, można tak organizować sobie wolny czas, aby przyjemność łączyć z pożytkiem dla intelektu i zdrowia. Odpoczywać i wzrastać intelektualnie nie trzeba w odosobnieniu, można też wspólnie z towarzystwem otwartym na rozwojowe formy aktywności. Niejeden samotny lub znudzony znajomy ucieszyłby się z zaproszenia do uczestnictwa w atrakcjach intelektualnych gospodarza. A, ktoś jeszcze nieco obcy, z pomysłu wspólnego wyjścia do muzeum, czy rozmowy w kawiarni o ulubionych książkach. Wspólny rozwój zazwyczaj bywa znacznie atrakcyjniejszy od samotnej gnuśności.

W publikacji Vise i Malseeda, Google story. Opowieść o firmie, która zmieniła świat [1], pierwszej książce o założycielach firmy Google czytamy, że tę, jedną z najpopularniejszych firm na świecie, stworzyli dwaj wybitni pasjonaci, którzy lubili spędzać czas na potyczkach intelektualnych. Twórców popularnej firmy, cechowała otwartość umysłów, ciekawość, zapał i gotowość do wspólnego analizowania najrozmaitszych, nawet bardzo abstrakcyjnych zagadnień.

 Larry i Sergey bezustannie się o coś spierali. (…) nie byli zarozumiali, ale znali swoją wartość. Uwielbiali wyzywać się nawzajem na intelektualne pojedynki i zapraszać do debaty każdego, kto się napatoczył. Dyskutowali na wszystkie możliwe tematy, od komputerów po filozofię. Kiedyś zastanawiali się głośno nad tym, czy da się zbudować kilkusetmetrowej wysokości konstrukcję ze specyficznej odmiany fasoli [cyt.: s. 43, tamże]

Rozwój osobisty jako część natury

Oczywistą sprawą jest to, że natura osobowa musi być coraz pełniej wydobywana – w niej samej tkwi bowiem taka tendencja (tzn., istotą natury osobowej jest konieczność wydobywania i realizowania siebie) [cyt.: Gasiul, 2002][2]

Cytat prof. Henryka Gasiula, przyświecający niniejszej stronieinformuje nas, że natura osobowa domaga się rozwoju. Stagnacja nie jest właściwością żadnej istoty żywej, nie jest również właściwa istocie ludzkiej. Heraklitowi z Efezu przypisuje się popularną sentencję Pana rei, tłumaczoną jako wszystko płynie. Ruch i zmiana występują zarówno w świecie roślin jak i zwierząt. Można wręcz uznać, iż stanowią warunek istnienia, gdyż zwiększają organizmom szanse przetrwania. Obrona przed zagrożeniami, zdobywanie pożywienia, prokreacja - wymagają ruchu, a niestałość środowiska nakłada na organizmy żywe konieczność zmiany. Adaptacja do zmieniających się warunków zewnętrznych, jest niczym innym jak zdolnością zmieniania siebie, umożliwiającą lepsze dostosowanie się do świata i następującego w nim ruchu. Wzrost zaawansowania budowy organizmu, czy też pełnionych funkcji, prowadzący do powstania nowego, zmienionego osobnika, różnego od tego przed zmianą jest wszakże rozwojem. Ewolucja człowieka jest ciągiem rozłożonych w czasie transformacji, a wiec procesem dowodzącym, iż rozwój towarzyszy nam od początku [3],[4],[5].

 Świat pełen ciągłych, tysiącznych, prawidłowych zmian przedstawiał mu się jak falująca powierzchnia morza, coraz to inna, a prawidłowa i pozornie wciąż ta sama, niby płomień migotliwy, który ani chwili nie trwa w jednakiej formie (…) o Heraklicie z Efezu: Platon [cyt.: Platon, Uczta, Biblioteka Filozofów, s. 108],[6].

Dziecko, jeśli nie zostanie zniechęcone, czy to na skutek niesprzyjających warunków w dysfunkcjonalnym, stresogennym środowisku, które aktywizuje ciągłe napięcie i chroniczną stymulację osi walki lub unikania; czy to przed hamujące rozwój reakcje dorosłych [7], nieotwartych na bogactwo dziecięcych pytań  i nietuzinkowość wytworów myślenia kreatywnego [8], nieograniczonego jeszcze wzorcami kulturowymi - będzie samoczynnie dążyć do rozwoju i poznawania fascynującego go świata: dotykania, badania jak co działa?, dowiadywania się a dlaczego tak, a nie inaczej? lub skąd to się wzięło? oraz do czego coś jest przeznaczone? W dziecięcych pytaniach można dostrzec zmysł badacza, myśl filozofa, fascynację astronoma, przyrodnika, anatoma i egzystencjalisty. Wraz z eksploracją, ruchem, angażowaniem zmysłu, zadawaniem pytań i poszukiwaniem odpowiedzi rozwija się też młody człowiek [9],[10],[11],[12],[13].

Nawet bardzo małe dzieci wykazują się pragnieniem rozwoju. W naturze małego człowieka jest dążenie do poznawania i eksploracji świata oraz stopniowe nabywanie nowych kompetencji. Nikt nie musi dawać prezentów niemowlęciu, aby zachęcić je do gaworzenia, a następnie do sukcesywnego nabywania umiejętności posługiwania się mową. Nikt nie musi straszyć, przymuszać, czy zapowiadać kar rocznemu dziecku, aby wzbudzić w nim ciekawość świata (…) [cytat własny, Czy lenistwo to nasz stan naturalny, Moja Harmonia Życia, nr 3(2017) s. 54 -55][14]. 

Według niektórych źródeł rozwój jest także wyznacznikiem zdrowia osoby dorosłej [artykuł,[15]. Co więcej sam stanowi metodę utrzymania psychicznej kondycji [recenzja],[11],[12], [13],[16]. Bierność intelektualna może sprzyjać wcześniejszemu starzeniu się mózgu – centralnego organu napędzającego naszą aktywność, stanowiącego podstawę naszego jestestwa (ja, osobowości) i niezbędnego do życia. Zmiana w obrębie struktur, czy czynności mózgu, zmienia także osobowość. Nowa wiedza, nowe umiejętności i nowe możliwości rozwijanego umysłu, to nowe sposoby realizacji celów, a te nowe zachowania i nowy sposób działania, oznaczą nową jakość psychiczną i kształtowanie się niejako nowego człowieka: o różnych niż dotąd nawykach, sposobach postrzegania rzeczywistości i rozwijania problemów, inaczej niż dawniej reagującego na te same sytuacje [17].

           Człowiek jest istotą, której działania są kierunkowe [zbyt wiele źródeł, by wymieniać], co oznacza, że zmierzają do określonego celu. Cel może być świadomy bądź nie, pośredni lub bezpośredni. Jednak w działaniu celowym, najwięcej satysfakcji może dawać nie sam wynik, gdyż tu zadowolenie jest krótkotrwałe, lecz dążenie. Człowiek doświadcza radości z wysiłku, ze starań i z tego, że zmienia się na lepsze, że coś wokół siebie udogadnia. Osoby o wysokiej motywacji osiągnięć, mierzonej kwestionariuszem Schullera i Prochaski [18], czerpią przyjemność z podejmowanych aktywności.

(…) To aktywność od zawsze była domeną ludzkiej natury, umożliwiającą przetrwanie, przedłużenie genów, stworzenie pierwszych narzędzi, a w dłuższej perspektywie rozwój cywilizacji i osiągnięcia techniki [14, s. 57].

Człowiek bez rozwoju zamiera: nieaktywizowane komórki ulegają rozpadowi, spadają zdolności poznawcze, mózg szybciej się starzeje, umysł traci na sprawności. Ciało nieporuszane niszczeje [11],[12],[13]. Podmiot w bezruchu nie doświadcza radości, gnuśnieje. Marazm, zastój, nuda, bierność to doświadczenia przykre. O negatywnym znaczeniu zastoju działania czy myślenia, traktuje również literatura piękna w niezliczonej liczbie utworów.

Zbyt długi odpoczynek staje się cierpieniem 

Homer

Duża liczba bodźców pobudzających intelekt wzmaga inteligencję psychometryczną, zaś deficyt może okazać się bardzo szkodliwy [9],[10]. Badania nad deprywacją sensoryczną pokazują, że zupełny brak bodźców prowokuje objawy wytwórcze, mózg uzupełnia sobie pustkę na zewnątrz, poprzez tworzenie własnych obrazów: halucynacji i omamów. Czasem możemy spotkać zalecenia „przestań myśleć”, które jednak zawierają w sobie nakaz lub wskazówkę niemożliwą do spełnienia. U żyjącego człowieka mózg jest aktywny zawsze. Nie jesteśmy w stanie zahamować przepływu myśli, nawet siłą woli. Zbadano, że myśli pojawiają się nawet podczas snu. Dowód ten podważył, popularne wcześniej przypuszczenia, według których mózg we śnie odpoczywa. Mistrzowie zen i osoby poddane treningowi, potrafią siłą myśli włączać dzwonek podłożony do aparatury EEG, mogą dobrowolnie wprowadzać swój umysł w fale alfa, lecz nie odbywa się to przy zatrzymaniu myślenia, a przeciwnie przy wzmożonej koncentracji [20].

(…) człowiek dojrzewa wtedy, gdy spogląda wstecz 

I chce zmienić różne rzeczy

Cassandra Clare, Miasto popiołów [21]

Cała historia ludzkości, przejście od wytworzenia pierwszych narzędzi, przez stworzenie maszyn, po dzisiejsze wynalazki cyfrowe, przejawia skłonność człowieka do rozwoju. Podobnie przebieg ewolucji organizmów żywych, w tym przejście od prostych jednokomórkowców, po zaawansowany filogenetycznie rozwój człowieka dowodzą, że zmiana i rozwój są nie tylko atawistyczne, a wręcz immanentną charakterystyką żywych organizmów i nieodzownymi cechami całej natury.

Szczególna rola rozwoju 

Wydaje się, że rozwój jest dla człowieka szczególnie ważny: nie tylko może wzbogacać życie, podnosić poziom satysfakcji, nadawać dodatkowy sens egzystencji. Aktywność ciała i umysłu są podstawowymi właściwościami człowieka, ale też najczęściej zalecanymi przez specjalistów metodami zachowania zdrowia ducha i ciała. Ruch i zmiana od zawsze występowały w naturze, charakteryzowały ją i ją tworzyły, a rozwój od zawsze był domeną natury osobowej.

           Wszystko to wskazuje, że rozwój jest częścią natury jednostki. Małe dziecko ma w sobie naturalne ukierunkowanie na rozwijanie potencjału i doskonalenie się, a świadomość tego faktu możemy traktować jako podstawę do wyboru strategii motywowania do osiągnięć i sposobu wspierania młodego człowieka w rozwoju predyspozycji i w edukacji. Oznacza to również, że człowiek dorosły posiada zdolność do zmiany samego siebie, zarówno od strony neurobiologicznej, mózg jednostki cechuje się plastycznością, jak i od strony psychologicznej możliwa jest zmiana zachowań i nawyków poznawczych, u jednostek zdolnych do samokrytycyzmu i gdy podłoże problemu nie jest typu organicznego i/lub wrodzonego, oraz o ile nie jest zbyt silnie lub zbyt głęboko utrwalone. Możemy też zmieniać się moralnie i osobowo. Co więcej, nie tylko jesteśmy w stanie zmieniać się i wzrastać, lecz w świetle wielu dowodów, czy to z zakresu biologii, czy psychologii, możemy powiedzieć, że potrzebujemy rozwoju do satysfakcjonującego życia i długotrwałego zdrowia. Rozrywki intelektualne i inne aktywności związane z szeroko pojmowanym rozwojem nie tylko sprzyjają umysłowej sprawności, nie tylko wzbogacają nas indywidualnie i jako członków zbiorowości, ale mogą stawać się źródłem satysfakcji, stanowić przyjemną formę spędzania czasu, a także pełnić funkcję afiliacyjną, sprzyjając spędzaniu czasu z innymi i zacieśnianiu się bliskich więzi.

Przykładowe źródła:

1.Davida A. Vise i Marka Malseeda, Google story. Opowieść o firmie, która zmieniła świat, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław, 2007

2. Gasiul, H., Teorie emocji i motywacji. Rozważania psychologiczne, Wydawnictwo UKSW, Warszawa, 2002

3.Wolański, N., Pařizkova, J., Sprawność fizyczna a rozwój człowieka, Warszawa, Sport i Turystyka, 1977

4.Dethier, Stellar, Zachowanie się zwierząt. Podstawy biologii współczesnej, Państwowe Wydawnictwo Naukwe, 1966

5. Lips, J., E., U źródeł cywilizacji; red nauk i przypisy: Dynowski, W., Wiedza Powszechna, 1957

6. Platon, Uczta, Biblioteka filozofów

7. Miksza, M., Zrozumieć Montessori. Czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, Oficyna Wydawnicza „Impuls” 1998, Kraków, 2010

8. Wykład: Znaczenie Dzieciństwa w Życiu Człowieka, prof. Brzezińska, MagWords, link: https://www.youtube.com/watch?v=gjkrSfdz64Q

9. Guillaume, P., Podręcznik psychologi, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1959

10. Strelau, J. Inteligencja człowieka, wydanie drugie poprawione, Wydawnictwo "Żak", Warszawa, 1997

11. Wykład prof. Wetulaniego, J. np. Jak usprawnić mózg nastolatka, WSIiZ w Rzeszowie, link:  https://www.youtube.com/watch?v=CkklRTu0IBU

12. Wykład prof. Wetulaniego, J. Dlaczego myślimy i jak mózg może prowadzić nas na manowce, WSIiZ w Rzeszowie, link: https://www.youtube.com/watch?v=oa_AVn6YLjY

13. Wykład prof. Wetulaniego, Jak żyć długo, mądrze i szczęśliwie? Refleksje neurobiologa, WSIiZ w Rzeszowie, link: https://www.youtube.com/watch?v=-lLHs5DHRfI

14. Śliwińska, E., Czy lenistwo to nasz stan naturalny?, Moja Harmonia Życia, nr 3(2017)

15. Augustynek, A., Psychopatologia człowieka dorosłego, Difin, 2015

16. Seligman, E., P., Walker, E., F., Rosenhan, D., L., Psychopatologia, 2006, Zysk i S-ka

17. Oleś, P.K., Psychologia człowieka dorosłego. Ciągłość - zmiana – integracja, PWN, 2015

18. Klinkosz, W., Motywacja osiągnięć osób aktywnych zawodowo, Wydawnictwo KUL, 2013

19. Puchalska – Wasyl, M., Brygoła, E., Oleś, P., K., Dialog z samym sobą, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012

20. Gaer, G., Segal, J., Sen, marzenia senne i czuwanie, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969

21. link: http://lubimyczytac.pl/cytaty

[14] i [21] - wymienione jako źródła cytatów

Powyższe publikacje stanowią zaledwie przykłady, znacznie obszerniejszego zakresu literatury, przytoczone tu, aby zaledwie wskazać, że poruszane zagadnienia mają odzwierciedleniu z nauce. Jednocześnie zaprezentowany tu sposób ujęcia zagadnienia rozwoju i scalenia z sobą poszczególnych danych z wielu dyscyplin antropologicznych i świata ożywionego, ma charakter nowatorski (twórczy).